Economeg a modelu iechyd

Trosolwg

Mae annhegwch iechyd yn peri costau cymdeithasol ac economaidd  arwyddocaol i unigolion a chymdeithasau. Yng Nghymru, mae’r  Ddyletswydd Economaidd-Gymdeithasol yn amlygu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddiogelu cydraddoldeb a hawliau dynol, ac yn gosod taclo anghydraddoldeb wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau.

Mae lleihau anghydraddoldebau iechyd yn amcan polisi pwysig, o safbwynt cyfiawnder cymdeithasol. Gall dadl economaidd o bosib ychwanegu pwysau at yr amcan o leihau anghydraddoldebau iechyd.

Mae economeg iechyd yn ymwneud â defnyddio adnoddau’n effeithlon i wella iechyd y boblogaeth. Mae’n canolbwyntio ar degwch, effeithlonrwydd, effeithiolrwydd, gwerthoedd ac ymddygiadau ar gyfer dyrannu adnoddau gofal iechyd i ddiwallu anghenion iechyd y boblogaeth y mae’n ei gwasanaethu.

Mae gwerthuso economaidd yn cymharu costau a chanlyniadau camau gweithredu amgen ac yn darparu tystiolaeth i gyfeirio penderfyniadau ar sut i ddyrannu darpariaeth gofal iechyd gyfyngedig. Mae angen gwneud penderfyniadau ar ddyrannu adnoddau yn y fath fodd sy’n sicrhau canlyniadau effeithiol a theg a gwerth am arian.

Ceir tystiolaeth economaidd gynyddol sy’n ffurfio sail i ymyriadau iechyd y cyhoedd. Mae tystiolaeth yn awgrymu bod ymyriadau iechyd cyhoeddus lleol a chenedlaethol yn arbed costau mawr, a bod toriadau i gyllidebau iechyd cyhoeddus mewn gwledydd incwm uchel yn debygol o gynhyrchu biliynau o bunnoedd o gostau ychwanegol i wasanaethau iechyd a’r economi ehangach.

Y Pum Amod Hanfodol

Mae’r adran hon yn cynnwys enghreifftiau o adnoddau ar natur ac effeithiau anghydraddoldebau iechyd, gan gysylltu â’r Pum Amod Hanfodol ar gyfer iechyd. Mae’r adnoddau hyn yn cynnwys:

• Dangosfwrdd rhyngweithiol
• Adroddiadau
• Canllawiau
• Erthyglau ymchwil

Cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Diweddarir Llwyfan Datrysiadau Tegwch Iechyd Cymru yn barhaus gyda’r adnoddau a’r deunyddiau diweddaraf, gan gynnwys data, polisïau, adroddiadau ac astudiaethau achos. Cysylltwch â ni i gael eich hysbysu am ddiweddariadau i’r Llwyfan Datrysiadau.

Cysylltwch â ni i gymryd rhan.

Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid a defnyddwyr i ddiweddaru ac ehangu’r Llwyfan Datrysiadau gyda phrosiectau, astudiaethau achos a nodweddion sbotolau sy’n canolbwyntio ar degwch iechyd. Cysylltwch â ni i rannu eich prosiectau a’ch storïau am lwyddiant, i’w dangos ar y llwyfan.

Iechyd a gwasanaethau iechyd

Adnoddau

Iechyd ac incwm a diogelu cymdeithasol

Adnoddau

Iechyd ac amodau byw

Adnoddau

Iechyd a chyfalaf cymdeithasol a dynol

Adnoddau

Iechyd a chyflogaeth ac amodau gweithio

Adnoddau

Polisi

Trosolwg

Cenedl fach yw Cymru, ac eto mae ganddi hanes balch o edrych i’r tu allan ac o fod yn flaengar ac wedi’i hymrwymo i sicrhau datblygu cynaliadwy a ffyniant i bawb o fewn a thu hwnt i ffiniau Cymru. Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, a weithredwyd ar y cyd â nifer o gyfreithiau modern yng Nghymru, yn rhoi Cymru ar flaen y gad o ran yr agenda cynaladwyedd ac yn galluogi gwaith trawsnewidiol ar draws sectorau sydd o fudd i’r bobl, yr economi a’r blaned. Mae’n gosod rhwymedigaeth echblyg ar gyrff cyhoeddus i sicrhau Cymru iachach a mwy cyfartal. Yn fwy diweddar, mae  Dyletswydd Economaidd-Gymdeithasol 2020 yn cadarnhau ymrwymiad i ddiogelu cydraddoldeb a hawliau dynol, ac yn gosod taclo anghydraddoldeb wrth wraidd y broses o wneud penderfyniadau.

Mae’r cysyniad o Iechyd ym Mhob Polisi (HiAP) yn cael ei dderbyn fwyfwy gan lywodraethau a’r gymuned wyddonol fel rhagamod pwysig ar gyfer gwell iechyd poblogaeth a chymdeithas decach a mwy cydlynol yn gyffredinol. Mae HiAP yn ymwneud â gweithio’n synergaidd ar draws sectorau i ystyried goblygiadau iechyd penderfyniadau, gyda’r nod o osgoi niwed i iechyd ac ail-gydbwyso tegwch cymdeithasol ac iechyd. Er mwyn cyflymu’r cynnydd o ran cyrraedd y rhai sy’n cael eu gadael ar ôl oherwydd iechyd gwael, ac wrth atal eraill rhag syrthio ar ôl, mae angen camau gweithredu polisi sy’n cyrraedd nid yn unig y rhai mwyaf agored i niwed ond hefyd y rhai sydd mewn perygl anghyfartal o iechyd gwael y gellir eu hosgoi.

Gall WHESRi a’r Llwyfan Datrysiadau helpu i ddod ag iechyd a thegwch i bob polisi yng Nghymru a thu hwnt, drwy gyfeirio a chefnogi polisïau, cynlluniau a blaenoriaethau buddsoddi ar draws gwahanol sectorau a rhanddeiliaid allweddol, er mwyn cyflymu camau gweithredu a chynnydd tuag at gau’r bwlch iechyd a sicrhau bywydau ffyniannus iach i bawb yng Nghymru a thu hwnt.

Y Pum Amod Hanfodol

Mae llawer o bolisïau neu ddeddfwriaeth a fabwysiedir yng Nghymru yn helpu i leihau annhegwch a chreu cymdeithas fwy cynaliadwy a theg yng Nghymru.

Cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Diweddarir Llwyfan Datrysiadau Tegwch Iechyd Cymru yn barhaus gyda’r adnoddau a’r deunyddiau diweddaraf, gan gynnwys data, polisïau, adroddiadau ac astudiaethau achos. Cysylltwch â ni i gael eich hysbysu am ddiweddariadau i’r Llwyfan Datrysiadau.

Cysylltwch â ni i gymryd rhan.

Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid a defnyddwyr i ddiweddaru ac ehangu’r Llwyfan Datrysiadau gyda phrosiectau, astudiaethau achos a nodweddion sbotolau sy’n canolbwyntio ar degwch iechyd. Cysylltwch â ni i rannu eich prosiectau a’ch storïau am lwyddiant, i’w dangos ar y llwyfan.

Iechyd a gwasanaethau iechyd

Adnoddau

Iechyd ac incwm a diogelu cymdeithasol

Adnoddau

Iechyd ac amodau byw 2

Adnoddau

Iechyd a chyfalaf cymdeithasol a dynol

Adnoddau

Iechyd a chyflogaeth ac amodau gweithio

Adnoddau

Y DU a rhyngwladol

Trosolwg

Mae annhegwch iechyd hirsefydlog a pharhaus yr un mor amlwg yng Nghymru ag y mae ar draws Ewrop a gweddill y byd.  Mae Agenda Datblygu Cynaliadwy 2030 y Cenhedloedd Unedig yn pennu 17 o Nodau Datblygu Cynaliadwy (SDG, neu Nodau Byd-eang) gyda Nod 10 yn canolbwyntio’n benodol ar leihau anghydraddoldebau; a phob Nod arall yn cael effaith uniongyrchol neu anuniongyrchol ar les pobl a’r bwlch iechyd. Y nodau sy’n arbennig o berthnasol yw Nod 1 Dim tlodi; Nod 2 Dim newyn; Nod 3 Iechyd a Lles Da; Nod 4 Addysg o safon; Nod 5 Cydraddoldeb Rhywiol a Nod 8 Gwaith da a thwf economaidd.

SDGs sy’n ymwneud yn benodol â gwella iechyd a thegwch

Gall gwella iechyd a lles i bawb, lleihau annhegwch ym maes iechyd a sicrhau nad oes neb yn cael ei adael ar ôl ddod â manteision economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol ehangach i boblogaethau, gan gyfrannu at dwf economaidd cynhwysol a datblygu cynaliadwy.

Fodd bynnag, mae’r cynnydd tuag at y Grwpiau Datblygu Cynaliadwy ledled y byd wedi’i atal gan bandemig y Coronafeirws.

Wedi’u halinio â’r Grwpiau Datblygu Cynaliadwy, nod trydydd Rhaglen Waith Gyffredinol ar ddeg Sefydliad Iechyd y Byd 2019–2025 yw sicrhau bywydau iach a hyrwyddo lles i bawb o bob oedran. Er mwyn ysgogi a hwyluso gweithredu, datblygodd Swyddfa Ewropeaidd Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer Buddsoddi mewn Iechyd a Datblygu yn Fenis, Yr Eidal, y fenter Adroddiadau Statws Ecwiti Iechyd (HESRi) i ymchwilio i’r heriau, y cyfleoedd a’r opsiynau allweddol i: a) ddileu’r rhwystrau sy’n dal pobl yn ôl mewn iechyd ac mewn bywyd; a b) creu’r amodau i bawb lwyddo a ffynnu mewn iechyd ac mewn bywyd. Mae hefyd yn darparu methodoleg flaengar a set o offer i hyrwyddo a chefnogi camau polisi dros degwch iechyd a lles.  

Yn dilyn hyn, mabwysiadwyd y Penderfyniad cyntaf ar Gyflymu cynnydd tuag at fywydau iach a ffyniannus i bawb, cynyddu tegwch iechyd a gadael neb ar ôl yn Rhanbarth Ewropeaidd Sefydliad Iechyd y Byd, gan gydnabod bod lleihau a dileu annhegwch ym maes iechyd yn gyfraniad angenrheidiol at dwf cynhwysol a datblygu cynaliadwy.

Mae Rhaglen Waith Ewropeaidd Sefydliad Iechyd y Byd , 2020–2025 “Gweithredu ar y Cyd dros Iechyd Gwell yn Ewrop” wedi rhoi pwyslais cryf ar ‘adael neb ar ôl’ er mwyn ymdrin â her barhaus annhegwch ym maes iechyd ar draws y Rhanbarth Ewropeaidd. Yn y DU, mae Sefydliad Tegwch Iechyd UCL wedi bod yn arwain ac yn cydweithio ar waith i ymdrin â phenderfynyddion cymdeithasol iechyd a gwella tegwch iechyd, datblygu a chefnogi adolygiadau, ymagweddau a chapasiti.

Bu cydweithio hirsefydlog rhwng Cymru a Sefydliad Iechyd y Byd, gan gryfhau gwybodaeth, gallu a phartneriaeth ryngwladol dros wella lles a thegwch iechyd, atal a thaclo bygythiadau i bobl ac i gymdeithas; a sicrhau datblygu cynaliadwy. Mae Canolfan Cydweithredu Sefydliad Iechyd y Byd ar Fuddsoddi mewn Iechyd a Lles (WHO CC) yn Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi bod yn gweithio’n agos gyda Swyddfa Ranbarthol Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer Ewrop a’r Swyddfa Ewropeaidd ar gyfer Buddsoddi mewn Iechyd a Datblygu yn Fenis, Yr Eidal i gryfhau rôl flaenllaw Cymru o ran ysgogi buddsoddiad cynaliadwy mewn lles poblogaeth a thegwch iechyd, a chefnogi ffyniant i bawb. Trwy sefydlu WHESRi, mae Cymru wedi cael ei chydnabod fel dylanwadwr byd-eang ac yn safle arloesi byw ar gyfer tegwch iechyd, gan roi esiampl ac ysbrydoliaeth i wledydd a rhanbarthau eraill; yn ogystal â dysgu o arfer gorau, arbenigedd ac ymagweddau arloesol rhyngwladol.

Wedi’i gychwyn i lywio a chefnogi ymateb ac adferiad pandemig COVID-19, mae adroddiadau Sganio’r Gorwel Rhyngwladol a Dysgu Iechyd Cyhoeddus Cymru yn darparu tystiolaeth ryngwladol helaeth ar effeithiau iechyd, lles, cymdeithasol ac economaidd COVID-19. Nid yw’r effeithiau hyn wedi’u teimlo’n gyfartal ac maent wedi arwain at fylchau a gwendidau iechyd cynyddol, gan ddod â heriau newydd a digynsail i boblogaethau, systemau iechyd a llywodraethau ar draws y byd. Maent wedi amlygu annhegwch cymdeithasol, gwahaniaethu a bylchau iechyd ymhellach o fewn a rhwng gwledydd, gan arwain at alwadau i ‘adeiladu’n ôl yn decach‘. Mae’r adroddiadau bellach wedi ehangu o ran cwmpas i gynnwys pynciau iechyd cyhoeddus â blaenoriaeth.

Y Pum Amod Hanfodol

Mae’r adran hon yn cynnwys enghreifftiau o adnoddau ar natur ac effeithiau anghydraddoldebau iechyd, gan gysylltu â’r Pum Amod Hanfodol ar gyfer iechyd. Mae’r adnoddau hyn yn cynnwys:

• Dangosfwrdd rhyngweithiol
• Adroddiadau
• Canllawiau
• Erthyglau ymchwil

Cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Diweddarir Llwyfan Datrysiadau Tegwch Iechyd Cymru yn barhaus gyda’r adnoddau a’r deunyddiau diweddaraf, gan gynnwys data, polisïau, adroddiadau ac astudiaethau achos. Cysylltwch â ni i gael eich hysbysu am ddiweddariadau i’r Llwyfan Datrysiadau.

Cysylltwch â ni i gymryd rhan.

Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid a defnyddwyr i ddiweddaru ac ehangu’r Llwyfan Datrysiadau gyda phrosiectau, astudiaethau achos a nodweddion sbotolau sy’n canolbwyntio ar degwch iechyd. Cysylltwch â ni i rannu eich prosiectau a’ch storïau am lwyddiant, i’w dangos ar y llwyfan.

Adnoddau defnyddiol:

Iechyd a gwasanaethau iechyd

Adnoddau

Iechyd ac incwm a diogelu cymdeithasol

Adnoddau

Iechyd ac amodau byw

Adnoddau

Iechyd a chyfalaf cymdeithasol a dynol

Adnoddau

Iechyd a chyflogaeth ac amodau gweithio

Adnoddau

Anghenion nas diwallwyd a bod yn agored i niwed

Trosolwg

Mae’r gwahaniaethau sy’n creu bylchau iechyd yn tanseilio tegwch iechyd. Maent yn deillio o amrywiaeth o ffactorau, gan gynnwys yr amgylchiadau lle cawn ein geni ac yr ydym yn byw, megis ein tai, ein haddysg a’n gwaith. Maent yn aml wedi’u gwaethygu gan wahaniaethu, ystrydebu a rhagfarn sy’n seiliedig ar  ffactorau ar lefel yr unigolyn, y mae llawer ohonynt yn nodweddion gwarchodedig o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, megis ein rhyw, hil, rhywedd neu oedran. Gall pob un o’r ffactorau hyn arwain at fylchau iechyd ar eu pennau eu hunain, ond gallant hefyd orgyffwrdd ac, yn eu tro, creu anfanteision lluosog a dyfnhau annhegwch iechyd.

Mae annhegwch iechyd wedi’i gysylltu ers amser maith â phrosesau ac amodau sy’n atal neu’n cyfyngu’n systematig ar grwpiau poblogaeth rhag cael cynhwysiad economaidd, cymdeithasol, gwleidyddol a diwylliannol. Yn fwy diweddar, mae’r pandemig COVID-19 wedi gwaethygu annhegwch iechyd presennol, gan dynnu sylw pellach at anfantais a gwahaniaethu strwythurol. Mae’r pandemig hefyd wedi arwain at fylchau newydd mewn meysydd megis y gallu i weithio o gartref a mynediad digidol, gan greu ysgogyddion bod yn agored i niwed sy’n dod i’r amlwg ac anghenion nas diwallwyd. At hynny, mae pwysau costau byw yn cael effeithiau arwyddocaol a all danseilio annhegwch ym maes iechyd, yn enwedig yn achos yr aelwydydd tlotaf yng Nghymru.

Y Pum Amod Hanfodol

Mae’r adran hon yn rhoi enghreifftiau o adnoddau sy’n ymchwilio i anghydraddoldebau iechyd yng nghyd-destun bod yn agored i niwed ac anghenion nas diwallwyd, wedi’u halinio i’r pum amod hanfodol. Mae’r adnoddau’n cwmpasu ystod o’r nodweddion gwarchodedig, gan gynnwys lle maent yn gorgyffwrdd ac yn arwain at anfantais luosog, y cyfeirir atynt weithiau fel ‘croestoriadedd’ nodweddion gwarchodedig. Ymdrinnir hefyd ag amgylchiadau eraill nad ydynt yn cael eu hystyried yn nodweddion gwarchodedig, megis amddifadedd a digartrefedd.

Ymhlith yr adnoddau dan sylw mae adroddiadau, briffiau polisi, briffiau ymchwil ac erthyglau ymchwil mewn siwrnalau academaidd a adolygwyd gan gymheiriaid. Mae’r holl adnoddau’n canolbwyntio ar anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru (gweler y DU ac yn rhyngwladol am adnoddau nad ydynt yn ymwneud â Chymru).

Cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Diweddarir Llwyfan Datrysiadau Tegwch Iechyd Cymru yn barhaus gyda’r adnoddau a’r deunyddiau diweddaraf, gan gynnwys data, polisïau, adroddiadau ac astudiaethau achos. Cysylltwch â ni i gael eich hysbysu am ddiweddariadau i’r Llwyfan Datrysiadau.

Cysylltwch â ni i gymryd rhan.

Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid a defnyddwyr i ddiweddaru ac ehangu’r Llwyfan Datrysiadau gyda phrosiectau, astudiaethau achos a nodweddion sbotolau sy’n canolbwyntio ar degwch iechyd. Cysylltwch â ni i rannu eich prosiectau a’ch storïau am lwyddiant, i’w dangos ar y llwyfan.

Iechyd a gwasanaethau iechyd

Adnoddau

Iechyd ac incwm a diogelu cymdeithasol

Adnoddau

Iechyd ac amodau byw

Adnoddau

Iechyd a chyfalaf cymdeithasol a dynol

Adnoddau

Iechyd a chyflogaeth ac amodau gweithio

Adnoddau

Datrysiadau

Trosolwg

Mae annhegwch iechyd yn deillio o ffactorau niferus ac amrywiol sydd yn aml y tu hwnt i reolaeth uniongyrchol pobl. Nid yw’n ddigon i nodi’r materion mawrion y mae angen mynd i’r afael â hwy ond nodi ystod o offer, camau gweithredu, buddsoddiadau, polisïau ac atebion ymarferol ar gyfer gwella iechyd a lles a lleihau anghydraddoldebau.

Nid yw annhegwch iechyd yn anochel; gellir ei leihau neu ei atal. Mae angen atebion sy’n ymdrin ag anghenion nas diwallwyd poblogaethau sy’n agored i niwed gan annhegwch systemig. Gellir sicrhau manteision iechyd gwirioneddol am gost fforddiadwy ac o fewn cyfyngiadau o ran adnoddau os mabwysiedir strategaethau effeithiol.

Ni all gofal iechyd yn unig gau’r bwlch annhegwch iechyd. Mae annhegwch iechyd yn amlweddog, ac yn aml yn dangos natur gydgysylltiedig ffactorau lluosog, yn enwedig anghydraddoldebau cymdeithasol y gellir eu hosgoi mewn ffactorau fel lle’r ydym yn byw, enillion ein haelwydydd, a’n cyfleoedd ar gyfer gwaith da. Mae’r cymhlethdod hwn yn golygu nad oes datrysiad ‘un peth sy’n addas i bawb’ syml i leihau annhegwch. Yn hytrach, mae ymdrechion i leihau annhegwch ym maes iechyd yn gofyn am weithredu ar holl benderfynyddion cymdeithasol iechyd – y pum amod hanfodol – trwy gydol oes. Gan hynny, mae camau gweithredu ym mhob maes o bolisi’r llywodraeth yn effeithio ar iechyd.

Gall gweithredu polisi cydgysylltiedig ar benderfynyddion iechyd, ynghyd ag ymagweddau llywodraethu a pholisi a gynllunnir ac a weithredir yn dda, gael effaith ar 1) lleihau’r bwlch iechyd; 2) hybu iechyd a llesiant cyffredinol y boblogaeth; a 3) sicrhau twf a ffyniant economaidd cynhwysol a chynaliadwy i bawb.

Mae heriau parhaus – yn enwedig y pandemig COVID-19, yr argyfwng costau byw a newid yn yr hinsawdd – yn pwysleisio ein bod yn byw mewn byd sy’n newid fwyfwy ac yn fyd-eang, gan greu heriau a chyfleoedd. Er gwaethaf ei ganlyniadau trychinebus, mae’r pandemig wedi agor cyfle i fabwysiadu a chyflymu ymagweddau a datrysiadau newydd i sicrhau pobl, cymdeithasau ac economïau iachach a mwy gwydn.  Yn ogystal ag atebion posib i ‘adeiladu’n ôl yn decach‘ o’r pandemig, mae potensial hefyd am ‘adferiad gwyrdd‘ drwy nodi cyfleoedd i gefnogi iechyd y boblogaeth ar ffurf dulliau cynaliadwy a rhoi iechyd ym mhob polisi  i nodi a dylanwadu ar effeithiau penderfyniadau polisi ar iechyd a thegwch.

Mae’r Rhaglen Lywodraethu yn ymrwymo Llywodraeth Cymru i ‘symud i ddileu anghydraddoldeb o bob math’. Mae cyflwyno’r achos ac eiriol dros fuddsoddi mewn lles a thegwch iechyd yn hanfodol er mwyn galluogi polisi a gweithredu cynaliadwy a theg sy’n seiliedig ar dystiolaeth er budd pobl, cymunedau, cymdeithasau, yr economi a’r blaned. Mae graddfa a natur yr her yn galw am ymateb sector cyfan cydgysylltiedig, gan gyflwyno achos cryf dros ymagweddau sy’n canolbwyntio ar y gymuned at ymdrin ag iechyd y cyhoedd ac ymagwedd system gyfan at degwch iechyd.

Bydd y ffordd y mae polisi cyhoeddus a gwneud penderfyniadau yn ymateb i heriau parhaus a newydd mewn cyfnod ansicr yn dibynnu’n drwm ar y gallu i lunio ymatebion i dueddiadau mawrion. Yr her yw sut i weithredu newid ar draws system gymhleth fel ei bod yn parhau dros amser.

Mae gwaith ar gyfer y dyfodol yn ymwneud â meddwl a chynllunio ar gyfer y tymor hir. Gall helpu wrth ystyried yr heriau yr ydym yn debygol o’u hwynebu yng Nghymru a allai siapio a dylanwadu ar y dyfodol, yn ogystal â’r rhai sy’n annarogan neu’n ansicr, ac ar yr un pryd, cefnogi’r gwaith o ddatblygu polisïau neu strategaethau a fydd yn gadarn yn wyneb llawer o wahanol sefyllfaoedd yn y dyfodol. Gall Adroddiad Tueddiadau’r Dyfodol 2021 a’r Pecyn Tystiolaeth cysylltiedig gefnogi’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau i ddeall dyfodol Cymru’n well a gwneud penderfyniadau mwy gwybodus ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol. Gall pecyn cymorth y Tri Gorwel hefyd helpu cyrff cyhoeddus i feddwl a chynllunio ar gyfer y tymor hwy. Gall ymdrechion i ystyried sut beth yw anghydraddoldeb yng Nghymru’r dyfodol gael eu cefnogi gan y fframwaith a sefydlwyd gan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, sy’n ein gorfodi i feddwl yn wahanol am ein hymagwedd at anghydraddoldebau iechyd. Mae Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol wedi nodi astudiaethau achos a syniadau mawrion o Gymru a thu hwnt ar yr hyn y mae unigolion, cymunedau a chyrff cyhoeddus yn ei wneud i gyflawni’r nodau llesiant.

Y Pum Amod Hanfodol

Gall deall ‘beth sy’n gweithio’ gyfeirio penderfyniadau am wasanaethau cyhoeddus. Mae llawer o offer, adnoddau, fframweithiau ymarferol a chymwysiadau meddalwedd i helpu i fesur a deall anghydraddoldebau iechyd. Mae Menter Adroddiadau Statws Ecwiti Iechyd (HESRi) Sefydliad Iechyd y Byd Ewrop wedi dwyn ynghyd astudiaethau achos o storïau llwyddiant, arferion addawol a gwersi a ddysgwyd o’r lefelau lleol, cenedlaethol ac Ewropeaidd. Mae’r astudiaethau achos yn dangos sut mae gwledydd wedi goresgyn yr heriau sy’n gysylltiedig â dadfuddsoddi mewn polisïau ac ymagweddau sy’n effeithio ar degwch iechyd, ac wedi manteisio i’r eithaf ar gyfleoedd newydd i hyrwyddo amcanion i gynyddu tegwch mewn iechyd.

Mae’r adran hon yn dwyn ynghyd wybodaeth am atebion posib ac arfer da, ac yn cyfeirio’r rhai sy’n ceisio taclo anghydraddoldebau iechyd i adroddiadau, canllawiau ymarferol, pecynnau cymorth a thechnegau sydd wedi’u rhoi ar waith. Mae gwahanol offer a thechnegau yn briodol ar wahanol gamau datblygu. Er enghraifft, pan fydd gwasanaeth newydd yn cael ei gynllunio, gallai fod yn berthnasol cynnal Asesiad o’r Effaith ar Iechyd, ond os yw gwasanaethau wedi bod ar waith ers peth amser ond yn destun adolygiad, gall offer fel Dadansoddi Penderfyniadau Aml-Faen Prawf neu Gyllidebu Rhaglenni a Dadansoddi Ymylol fod yn fwy priodol.

Cyflwynir yr adnoddau sy’n canolbwyntio ar atebion yn yr adran hon o fewn cyd-destun ehangach, a nodir yma, gan gydnabod y ffactorau sylfaenol sy’n ysgogi tegwch iechyd. Mae adroddiad Swyddfa Ranbarthol Ewrop Sefydliad Iechyd y Byd Gyrru ecwiti iechyd ymlaen – rôl atebolrwydd, cydlyniad polisi, cyfranogiad cymdeithasol a grymuso,yn awgrymu i dystiolaeth ddangos fwyfwy bodymdrin ag un neu gyfuniad o’r amodau sy’n hanfodol i roi cyfle cyfartal i bobl mewn bywyd (e. e. amgylchedd byw, addysg, cyflogaeth) ar wahân i ffactorau cymdeithasol a sefydliadol ehangach mewn cymdeithas wedi arwain at gynnydd nad oedd mor gyflym â’r hyn a ddisgwyliwyd. Yn hytrach, er mwyn cynyddu’r camau gweithredu ar degwch iechyd a galluogi’r amodau angenrheidiol i fyw bywydau iach a llewyrchus, mae angen cymryd camau ar ffactorau sylfaenol sy’n gyrru tegwch iechyd. Mae’r adroddiad yn cyflwyno canfyddiadau adolygiad arbenigol gwyddonol a nododd bedwar sbardun allweddol i degwch iechyd – atebolrwydd, cydlyniad polisi, cyfranogiad cymdeithasol ac, yn sail iddynt, grymuso – fel ffactorau cymdeithasol a sefydliadol sy’n ysgogi tegwch iechyd ar eu pennau eu hunain, ond sydd hefyd yn ddeinamig ac yn rhyngweithio â’i gilydd. Mae gwaith ar y gyrwyr hyn wedi llywio’r fenter Adroddiadau Statws Ecwiti Iechyd ac wedi arwain at bapurau cydymaith annibynnol, bob un yn ymhelaethu ar atebolrwydd, cydlyniad polisi a chyfranogiad cymdeithasol fel ysgogyddion ecwiti iechyd. Mae briff polisi pellach yn cyflwyno tystiolaeth sy’n dangos bod cyfranogiad gwleidyddol, cynrychiolaeth, atebolrwydd a thryloywder  hefyd yn rhag-amodau pwysig ar gyfer tegwch iechyd.

Rôl gwyddor ymddygiad o ran rhoi sylw i anghydraddoldebau iechyd

Dylid rhoi sylw i achosion cymdeithasol ac ymddygiadol anghydraddoldebau iechyd sy’n ymwneud â chynyddu tegwch iechyd gyda’i gilydd. Mae gwyddor ymddygiad, sef yr astudiaeth wyddonol o ymddygiad, yn darparu’r dulliau sy’n seiliedig ar dystiolaeth i allu deall a dylanwadu ar boblogaeth benodol o fewn cyd-destun penodol.  Mae’r dull gwyddonol hwn yn sicrhau ein bod yn deall ymddygiad yn iawn a’r hyn sy’n ei ysgogi, yn hytrach na dibynnu ar ragdybiaethau o’r hyn rydym yn ei gredu sy’n dylanwadu ar ymddygiad. Mae hefyd yn hyrwyddo’r broses o ystyried prosesau ymwybodol ac awtomatig sy’n dylanwadu ar ein hymddygiad.

Mae’r dulliau gwyddor ymddygiad yn cynorthwyo’r broses o ganfod y boblogaeth/is-boblogaeth sydd fwyaf mewn perygl, neu sy’n cael ei heffeithio, gan anghydraddoldebau iechyd, ac mae’n darparu fframweithiau sy’n seiliedig ar dystiolaeth i archwilio’r penderfynyddion ymddygiad o safbwynt y boblogaeth dan sylw. Mae hyn yn llwyddo i greu ymyrraeth wedi’i dargedu ar gyfer rhannau o’r boblogaeth sy’n profi anghydraddoldebau iechyd a/neu cymdeithasol. Mae’r dull systematig a geir mewn gwyddor ymddygiad yn annog y broses o ystyried tegwch ym mhob un o gamau’r broses o ddatblygu a gweithredu polisïau, gwasanaethau a dulliau cyfathrebu.

Ceir y canllaw i ddefnyddio gwyddor ymddygiad, sy’n deillio o bartneriaeth rhwng Iechyd Cyhoeddus Cymru a Chanolfan Ymddygiad UCL. Cyflwyniad i wyddor ymddygiad a’r prosesau cam-wrth-gam i ddatblygu/cyflawni’r ymyriadau (polisïau, gwasanaethau neu ddulliau cyfathrebu) a gynlluniwyd i gychwyn, atal, parhau neu i newid ymddygiad yw Gwella iechyd a llesiant: canllaw i ddefnyddio gwyddor ymddygiad mewn polisi ac ymarfer.

Cael yr wybodaeth ddiweddaraf.

Diweddarir Llwyfan Datrysiadau Tegwch Iechyd Cymru yn barhaus gyda’r adnoddau a’r deunyddiau diweddaraf, gan gynnwys data, polisïau, adroddiadau ac astudiaethau achos. Cysylltwch â ni i gael eich hysbysu am ddiweddariadau i’r Llwyfan Datrysiadau.

Cysylltwch â ni i gymryd rhan.

Rydym yn gweithio gyda rhanddeiliaid a defnyddwyr i ddiweddaru ac ehangu’r Llwyfan Datrysiadau gyda phrosiectau, astudiaethau achos a nodweddion sbotolau sy’n canolbwyntio ar degwch iechyd. Cysylltwch â ni i rannu eich prosiectau a’ch storïau am lwyddiant, i’w dangos ar y llwyfan.

Iechyd a gwasanaethau iechyd

Mae’r Deddf Gofal Gwrthgyfartal yn disgrifio’r berthynas rhwng yr angen am ofal iechyd a sut y caiff ei ddefnyddio. Mae’n cydnabod mai’r bobl sydd â’r angen mwyaf am ofal iechyd sydd yn aml lleiaf tebygol o’i gael. Trwy gydol y pandemig COVID-19 nodwyd bod canlyniadau gwaeth i’r rhai sy’n byw mewn ardaloedd mwy difreintiedig, gan daflu goleuni unwaith eto ar anghydraddoldebau.

Pan fydd galw acíwt (er enghraifft, rhestrau aros mewn ysbytai ar ôl y pandemig) gall fod yn anodd dyrannu gwariant i atal, ond dyma’r unig ffordd o ostwng y galw acíwt pellach yn ddiweddarach. Gall offer fel Adenillion ar Fuddsoddiad ac Enillion Cymdeithasol ar Fuddsoddiad fod yn ddefnyddiol.

Wrth gynllunio a darparu gwasanaethau gofal iechyd, mae llawer o offer a thechnegau y gellir eu cymhwyso i leihau anghydraddoldebau. Mae’r rhain yn cynnwys defnyddio asesiadau o’r effaith ar iechyd, asesu anghenion iechyd, ac asesiadau economaidd.

Mae penderfyniadau ar wasanaethau yn seiliedig ar ddata: gwybodaeth gan y bobl mewn angen (er enghraifft, asesu anghenion iechyd a data epidemiolegol), lle mae’n well gwario adnoddau (er enghraifft, canllawiau NICE neu astudiaethau adenillion ar fuddsoddiad) a data ar leihau anghydraddoldebau (er enghraifft, asesiad o’r effaith ar iechyd neu asesiad effaith integredig). Mae buddsoddi’n aml yn cael ei ysgogi gan angen a data ond nid yw hyn yn wir bob amser. 

Dadansoddi Penderfyniadau Aml-faen prawf a Chyllidebu Rhaglenni a Dadansoddi Ymylol

Fel system a ariennir gan drethi, mae’r GIG o dan straen parhaus gan fod y galw am ofal iechyd yn agos at fod yn anfeidraidd, tra bod adnoddau gofal iechyd yn gyfyngedig. Er mwyn creu cydbwysedd rhwng adnoddau meidraidd a dymuniadau ac anghenion anfeidraidd, mae angen gwneud dewisiadau ac o ganlyniad i hynny mae’n rhaid cymharu costau a manteision. Mae angen blaenoriaethu hefyd er mwyn cynorthwyo’r broses gwneud penderfyniadau hon fel bod adnoddau’n cael eu defnyddio mewn ffordd sy’n sicrhau’r budd mwyaf posib. Mae Dadansoddi Penderfyniadau Aml-faen prawf (MCDA) a Chyllidebu Rhaglenni a Dadansoddi Ymylol (PBMA) yn offer sy’ncynorthwyo gwneud penderfyniadau a dyrannu adnoddau fel bod manteision yn cael eu mwyafu. Maent yn cynnig fframwaith i nodi ymyriadau sy’n gost-effeithiol ac sy’n ymdrin â thegwch economaidd-gymdeithasol, sy’n gwella cynhyrchiant ac yn cadw pobl mewn gwaith yng Nghymru (e.e. ymdrin â materion cyhyrysgerbydol ac iechyd meddwl). Mae’r fframweithiau hyn yn gofyn am wybodaeth am ddangosyddion mesuradwy ar gyfer ymyriadau, er enghraifft faint o bobl sy’n defnyddio gwasanaethau; faint mae gwasanaethau yn ei gostio; pa mor eang maen nhw’n cyrraedd; a ydynt yn seiliedig ar dystiolaeth ac yn gost-effeithiol; eu buddion (e.e. faint o bobl sy’n rhoi’r gorau i ysmygu o ganlyniad i’r ymyriad) etc. Gall y fframweithiau hyn hefyd helpu i ddatblygu dangosyddion perfformiad allweddol cyn cynnal gwerthusiad.

Adnoddau defnyddiol:

Iechyd ac incwm a diogelu cymdeithasol

Er mwyn byw bywyd iach a hapus mae angen sicrwydd economaidd ar bobl.Yng Nghymru, daeth y Ddyletswydd Economaidd-Gymdeithasol i rym ar 31 Mawrth 2021. Wrth wneud penderfyniadau strategol ynghylch sut i arfer eu swyddogaethau mae’n rhaid i gyrff cyhoeddus sy’n ddarostyngedig i’r Ddyletswydd, roi sylw dyledus i ddymunoldeb eu harfer mewn ffordd a ddylunnir i leihau’r anghydraddoldebau o ran canlyniad sy’n deillio o anfantais economaidd-gymdeithasol. Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi teclyn tracio cynnydd i gefnogi cyrff cyhoeddus i fodloni gofynion y Ddyletswydd. Dylai Cyrff Cyhoeddus ddefnyddio’r teclyn tracio cynnydd i feincnodi sut mae gofynion y Ddyletswydd yn cael eu bodloni; deall sut i fwrw ymlaen â gwelliannau i sicrhau newid pwrpasol mewn diwylliant, y tu hwnt i ofynion y Ddyletswydd; ac annog myfyrio a chofnodi cynnydd.

Mae llawer o sefydliadau wedi ymchwilio i atebion posib i fater diogelwch incwm a diogelu cymdeithasol. Lluniodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid adroddiad a fu’n ymchwilio i anghydraddoldebau incwm yn y DU. Mae’r adroddiad yn cyflwyno opsiynau ar gyfer mynd i’r afael ag effeithiau diweithdra cynyddol, sef lleihau’r gost o gyflogi pobl sy’n defnyddio’r system dreth; codi gwariant ar wasanaethau cyhoeddus a chyflogaeth yn y sector cyhoeddus; mwy o gyllid ar gyfer rhaglenni (ail)hyfforddi; rhoi hwb i fudd-daliadau allan o waith; neu newidiadau mwy sylfaenol i gyflwyno mwy o yswiriant cymdeithasol i’r system les. Mae Llywodraeth Cymru wedi amlinellu cynlluniau i ymestyn y cymorth i’r rhai sy’n gadael gofal drwy gynllun peilot Incwm Sylfaenol yng Nghymru. Nod y cynllun peilot yw ymestyn cymorth i’r rhai sy’n gadael gofal a bydd yn darparu prawf ar gyfer manteision incwm sylfaenol a nodwyd, megis mynd i’r afael â thlodi a diweithdra a gwella iechyd a lles ariannol. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cynhyrchu adroddiad Incwm Sylfaenol sy’n ystyried amrywiaeth o dystiolaeth ac yn ymchwilio i’r effeithiau posib ar iechyd a lles. Mae hefyd yn edrych ar y gwahanol ymagweddau at gynllunio a gweithredu polisïau yn rhyngwladol. Mae’r adroddiad yn nodi opsiynau ar gyfer llunwyr polisi sy’n ystyried incwm sylfaenol, megis gwneud gwaith modelu economaidd, gosod iechyd a lles fel un o nodau craidd unrhyw gynllun, a chynnal astudiaethau dichonoldeb i ddeall sut y gellid cyflwyno incwm sylfaenol yng Nghymru.

Adnoddau defnyddiol:

Iechyd ac amodau byw

Mae nifer o benderfynyddion ehangach iechyd yn deillio o’n hiechyd a’n hamodau byw; er enghraifft, tai. Mae’r angen am ddiogelwch o ran cael a chadw cartref a chael ein hamgylchynu gan amgylchedd cartref diogel a chyson, a’i effaith ar iechyd a lles corfforol a meddyliol, wedi’i gydnabod ers tro byd.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cynhyrchu nifer o adroddiadau sy’n amlygu problemau tai o ansawdd gwael a’i effaith ar iechyd. Mae’r adroddiadau hyn yn cynnwys atebion posib, gan gynnwys yr achos dros fuddsoddi mewn tai sy’n amlinellu’r angen am daclo tai fel penderfynydd sylfaenol iechyd ac yn cyflwyno atebion gan gynnwys: dileu oerfel, lleithder a llwydni mewn cartrefi; gwella awyru; mesurau effeithlonrwydd ynni a chynlluniau tlodi tanwydd; cefnogi aelwydydd sy’n agored i niwed yn lle ymyriadau seiliedig ar ardaloedd.

Yn Ewrop, mae prosiect sy’n mapio tueddiadau a pholisïau i daclo digartrefedd. Mae hyn wedi cynnwys nodi argymhellion i fynd i’r afael â digartrefedd, gan gynnwys yr hawl i dai digonol ar gyfer pob person (agored i niwed) yn Ewrop ac integreiddio gwasanaethau iechyd o fewn datrysiadau tai.

Yn ystod cyfnodau o ansicrwydd, fel y pandemig COVID-19, gall cartref ddarparu sylfaen ddiogel a sefydlog i unigolion ac aelwydydd. Cynhaliwyd asesiad o’r effaith ar iechyd mewn perthynas ag effaith COVID-19 ar dai gan Iechyd Cyhoeddus Cymru, a gwnaed argymhellion pellach ar gyfer y dyfodol gan gynnwys: buddsoddi mewn tai fforddiadwy, diogel a chynaliadwy fel rhan o adferiad ‘gwyrdd’ yn sgil y pandemig, a chymorth i greu lleoedd cynaliadwy fel yr amlinellir ym Mholisi Cynllunio Cymru; annog tenantiaethau tymor hwy i roi mwy o sicrwydd i denantiaid a mwy o amddiffyniad rhag cael eu troi allan – gan gydbwyso hyn ag anghenion landlordiaid, er mwyn lleihau’r rhwystrau i ddod o hyd i lety diogel yn y dyfodol.

Adnoddau defnyddiol:

Iechyd a chyfalaf cymdeithasol a dynol

Gwyddys bod cyfalaf dynol a chyfalaf cymdeithasol yn cael effaith ar iechyd a lles. Mae tystiolaeth o Ewropyn awgrymu y gall ymyriadau polisi sydd wedi’u targedu at wella cyfalaf cymdeithasol unigol wella iechyd unigolion yn uniongyrchol a chyfrannu at gyfalaf cymdeithasol cymunedol, gan atgyfnerthu rôl fuddiol cyfalaf cymdeithasol unigol.

Cyfalaf Dynol

Mae diffiniadau o gyfalaf dynol yn cwmpasu’r syniad y ceir buddsoddiadau mewn pobl fel addysg, hyfforddiant neu iechyd, a bod y buddsoddiadau hyn yn cynyddu cynhyrchiant unigolyn. Cyfalaf dynol yw gwerth sgiliau, gwybodaeth, galluoedd, rhinweddau cymdeithasol, personoliaeth a phriodoleddau iechyd unigolion. Mae’r ffactorau hyn yn galluogi unigolion i weithio, ac felly cynhyrchu rhywbeth o werth economaidd. Fe’i mesurir fel swm cyfanswm enillion posib pawb yn y farchnad lafur yn y dyfodol. Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn cynhyrchu amcangyfrifon cyfalaf dynol ar gyfer y DU.

Mae Prifysgol Harvard wedi cynhyrchu crynodeb o sut i roi hwb i gyfalaf dynol a’r ffactorau sy’n bwysig, gan gynnwys: addysg; hyfforddiant galwedigaethol; hinsawdd o greadigrwydd; a seilwaith. Yn y DU, mae’r Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu (CIPD) wedi cyhoeddi’n eang ar gyfalaf dynol. Mae adroddiad technegol CIPD ar ddamcaniaeth cyfalaf dynol yn cyflwyno’r achos dros fuddsoddi mewn pobl fel unigolion ac o’r lefel sefydliadol, ac yn darparu cyfres o argymhellion ar gyfer gwella cyfalaf dynol gan gynnwys: hyfforddiant ffurfiol; mentora; anogaeth; tracio hwyliau a chynhyrchiant; a rheoli doniau i gadw cyfalaf dynol o fewn sefydliad neu leoliad.

Cyfalaf Cymdeithasol

Cyfalaf cymdeithasol yw’r rhwydweithiau o berthnasoedd ymhlith pobl sy’n byw ac yn gweithio mewn cymdeithas benodol, gan alluogi’r gymdeithas honno i weithredu’n effeithiol. Mae cyfalaf cymdeithasol yn deillio o’r gallu dynol i ystyried eraill, i feddwl a gweithredu’n hael ac yn gydweithredol. Mae tair agwedd graidd ar gyfalaf cymdeithasol: perthnasoedd cymdeithasol; ansawdd perthnasoedd a dealltwriaeth a rennir. Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn cynhyrchu canfyddiadau ar gyfalaf cymdeithasol yn y DU.

Mae adolygiad systematig wedi cyflwyno tystiolaeth gref i awgrymu bod gan bobl sydd â statws economaidd-gymdeithasol is lefelau is o gyfalaf cymdeithasol yn gyffredinol, a bod diffyg cyfalaf cymdeithasol yn gysylltiedig ag anghydraddoldebau economaidd-gymdeithasol mewn iechyd. At hynny, gall y cyfalaf cymdeithasol hynny rhwng perthnasau agos neu gymunedau clos wrthbwyso rhai o effeithiau negyddol statws economaidd-gymdeithasol isel ar iechyd.

Mae llythrennedd iechyd yn nodwedd allweddol o gyfalaf cymdeithasol. Hwnyw’r adnoddau cymdeithasol y mae eu hangen ar unigolion a chymunedau i ddod o hyd i wybodaeth a gwasanaethau, eu deall, eu gwerthuso a’u defnyddio i wneud penderfyniadau am iechyd. Mae llythrennedd iechyd  yn grymuso pobl i wneud dewisiadau cadarnhaol ac yn alluogwr sy’n cefnogi hyrwyddo tegwch drwy wella mynediad pobl at wybodaeth iechyd, a’u gallu i’w defnyddio’n effeithiol. Mae gan ddatblygiadau iechyd digidol y potensial i helpu i wella mynediad, lleihau costau’r system gofal iechyd a gwella deilliannau iechyd. Fodd bynnag, mae gan atebion technoleg i lythrennedd iechyd digidol y potensial i hyrwyddo llythrennedd iechyd a bod yn rhwystr ill dau. Hefyd, mae tystiolaeth o sut mae gwahanol agweddau ar gyfalaf cymdeithasol yn effeithio ar wahanol ddeilliannau iechyd  i wahanol actorion yn parhau’n aneglur, a phrin yw’r llenyddiaeth ar fanteision iechyd ymyriadau cyfalaf cymdeithasol.

Adnoddau defnyddiol:

Iechyd a chyflogaeth ac amodau gweithio

Mae bod mewn cyflogaeth dda yn diogelu iechyd, tra bod diweithdra’n cyfrannu at iechyd gwael. Gall afiechyd hefyd effeithio ar gyfranogiad pobl yn y farchnad lafur, gyda chostau i’r unigolyn, teuluoedd, cymunedau, cyflogwyr a gwasanaethau cyhoeddus; mae costau cyfunedig bod heb waith ac absenoldeb oherwydd salwch yn dod i tua £100 biliwn y flwyddyn yn y DU, gan gyflwyno achos economaidd cryf dros weithredu.

Mae tystiolaeth gynyddol ar yr hyn sy’n gweithio i gynyddu cyflogaeth a gwella amodau gweithio. Mae’r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE) wedi cynhyrchu canllawiau ac argymhellion ar iechyd yn y gweithle. Mae’r canllaw hwn yn cynnwys argymhellion newydd ac wedi’u diweddaru ar: ddiwylliant a pholisïau yn y gweithle; asesu ac ardystio ffitrwydd ar gyfer gwaith; datganiad o ffitrwydd ar gyfer gwaith; gwneud addasiadau yn y gweithle; cadw mewn cysylltiad â phobl ar absenoldeb salwch; ymyrryd yn gynnar; dychwelyd i’r gwaith mewn ffordd gynaliadwy a lleihau nifer yr absenoldebau sy’n ailddigwydd a sut i gefnogi pobl â chyflwr iechyd neu anabledd nad ydynt yn gweithio ar hyn o bryd. At hynny, mae NICE wedi cynhyrchu canllaw ar les meddyliol yn y gwaith sy’n cynnwys argymhellion ar: ymagweddau strategol at wella lles meddyliol yn y gweithle, ymagweddau sefydliad cyfan a chael amgylchedd gwaith cefnogol; ffynonellau cymorth allanol; hyfforddiant a chefnogaeth ar gyfer rheolwyr; ymagweddau ar lefel unigol, cyflogeion sydd â neu sydd mewn perygl o iechyd meddwl gwael a’r rhai mewn galwedigaethau risg uchel; ymgysylltu â gweithwyr a’u cynrychiolwyr; strategaethau a chynlluniau lleol a rhanbarthol ac ystyriaethau ar gyfer busnesau bach a chanolig (gan gynnwys microfusnesau).

Yng Nghymru, nod y  rhaglen Cymru Iach ar Waith  yw cefnogi ac annog cyflogwyr i greu amgylcheddau gwaith iach, cymryd camau i wella iechyd a lles eu staff, rheoli absenoldeb salwch yn dda, ac ymgysylltu’n effeithiol â gweithwyr, a gall pob un ohonynt helpu i gyflawni ystod o ganlyniadau busnes a sefydliadol cadarnhaol. Mae Cymru Iach ar Waith yn cynnig cymorth i ymgynghorwyr iechyd, digwyddiadau hyfforddi, gweithdai, gwybodaeth ac arweiniad. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn gweithio gydag awdurdodau lleol i’w cynorthwyo i fodloni eu gofynion iechyd a diogelwch, ac yn darparu rôl ehangach o ran sgiliau a chapasiti gan gynnwys cymorth ar gyfer cyfleoedd datblygu megis prentisiaethau, lleoliadau gwaith a chynlluniau graddedigion a chamau i ymgysylltu â’r rhai nad ydynt mewn cyflogaeth, addysg na hyfforddiant (NEET) a/neu’n economaidd anweithgar, a darparu cyfleoedd ar eu cyfer. Hefyd, mae’r Hyb Arfer Asesu’r Effaith ar Gydraddoldeb yng Nghymru yn ffynhonnell gyfunol o wybodaeth ac arfer, gydag adnoddau’n hyrwyddo ac yn cefnogi datblygiad Asesiadau o’r Effaith ar Gydraddoldeb cadarn ac o ansawdd da sy’n bodloni dyletswyddau cyfreithiol Deddf Cydraddoldeb 2010 a Dyletswyddau Cydraddoldeb Sector Cyhoeddus Cymru 2011.

Yn ystod y pandemig COVID-19 daeth hyd yn oed yn fwy amlwg nad oedd ansicrwydd economaidd wedi’i ddosbarthu’n gyfartal ymhlith y boblogaeth yng Nghymru, a bod anghydraddoldebau wedi ehangu. Amlygodd adroddiad gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a fu’n archwilio’r cysylltiad rhwng COVID-19 a newidiadau mewn cyflogaeth yng Nghymru y materion, a nodwyd atebion posib. Roedd ymyriadau addawol ar gyfer gwahanol grwpiau yn cynnwys: buddsoddi mewn ymyriadau sy’n cynnig cymorth cyflogaeth, cyfarwyddyd gyrfa, hyfforddiant galwedigaethol a phrentisiaethau; creu swyddi a chymorth chwilio am swyddi; addysg a hyfforddiant; deddfwriaeth diogelu cyflogaeth a mwy. 

Adnoddau defnyddiol: